| Sažetak | Ekološka teorija percepcije predstavila je revolucionarni preokret u tumačenju percepcije zauzimajući iznimno rijetko zastupanu poziciju direktnog realizma nasuprot dominirajuće pozicije indirektnog realizma za većinu teorija percepcije. Utemeljitelj ekološke teorije i ekološkog pristupa proučavanju percepcije, američki psiholog i filozof J. J. Gibson (1904- 1979), svoju je poziciju izričito vezao uz zdravorazumski ili naivni direktni realizam, a svoju teoriju percepcije smatrao je snažnom potporom direktnome realizmu. Prema ekološkoj teoriji percepcija je biološka i istraživačka aktivnost orijentirana na djelovanje, nerazdvojiva od propriocepcije, temeljena na podražajnim informacijama koje se nalaze u okruženju te je moguća zbog postojanja invarijanti u ambijentalnom optičkom poretku. Promatranjem okoline i kretanjem u njoj aktivno i pasivno pribavljamo podražaje te direktno prepoznajemo informacije putem mreže perceptivnih sustava koji su, zahvaljujući evolucijskom razvoju, sposobni izvući i registrirati sve relevantne informacije bez uključivanja viših kognitivnih funkcija u perceptivnom procesu. Percepcija je čin kojim jednostavno vidimo svijet oko sebe i koji nam omogućuje njegovu direktnu spoznaju. Prvi cilj ove disertacije bio je istražiti u kojem smislu Gibsonova izvorna ekološka teorija podupire direktni realizam budući da svojim središnjim konceptom afordancija kombinira objektivne i subjektivne elemente u percepciji te napušta standardne dualizme subjekt-objekt, pojedinac-okolina, unutarnje-vanjsko. Prema izvornoj definiciji afordancije su svojstva okoline u odnosu na životinju (jedinku, organizam) i njezino ponašanje, tj. aspekti okoline koji organizmu nude i omogućuju određeno djelovanje, a njihova aktualizacija objedinjuje svojstva okoline i svojstva promatrača te istovremeno odražava subjektivni i objektivni element u činu percepcije. Iako pojam afordancija na prvi pogled sugerira antirealizam, u kontekstu teorije o jednom sustavu (sustavu organizam-okolina), koncepta utjelovljene kognicije te teze o aktivnom subjektu, u potpunosti podržava direktnu percepciju i poziciju direktnog naivnoga realizma, što ne potvrđuje hipotezu prema kojoj Gibsonova izvorna ekološka teorija kombiniranjem objektivnih i subjektivnih elemenata u percepciji ne podupire koncepciju naivnoga direktnog realizma. Direktni realizam govori o tome što se događa na personalnoj razini gdje je važno da ishod (sadržaj) percepcije ne sadrži mentalne reprezentacije i ne ovisi o subjektu već samo o objektu, a percepcija može biti direktna i objektivna na personalnom i epistemološkom nivou. Tumačenjem percepcije primarno kao biološke aktivnosti s naglaskom 192 na aktivnog subjekta i njegovu istraživačku ulogu u činu percipiranja ekološka teorija ne ugrožava poziciju direktnog realizma budući da podrazumijeva aktivnost subjekta na subpersonalnoj razini koja nema epistemološki karakter. Drugi cilj bio je istražiti u kojoj mjeri Gibsonova koncepcija direktnog realizma i izvorni koncept afordancija preživljava proširenje na sociokulturne afordancije, budući da se Gibsonova definicija primarno odnosi na afordancije prirodnog okruženja i fizičke prirodne značajke okoline u odnosu na sve oblike života u okruženju. Proširenje koncepta afordancija na sociokulturno perceptivno okruženje sužava aspekt stvarnosti na ljudski oblik života, a sociokulturne afordancije definira kao stvarne mogućnosti koje društveno i kulturno okruženje nudi za razna ponašanja kojima izaziva različite kognitivne, emocionalne i motivacijske reakcije percipijenta. Kolektivna značenja i očekivanja tvore društveno i kulturno konstruirane mogućnosti za djelovanje i interakciju što su objektivne značajke okoline za sociokulturne afordancije. Subjektivni element odnosi se na sposobnost promatrača u poznavanju društvene i kulturne konvencionalnosti kao uvjet za aktivno odnošenje sa sociokulturnim afordancijama i prepoznavanje njihove korisnosti, važnosti i značenja. Unatoč argumentima kojima se želi opravdati realizam o afordancijama ne-prirodnog porijekla zaključuje se da sociokulturne afordancije predstavljaju problematičan moment za koncept direktnog realizma te da proširenje izvorne ekološke teorije percepcije i ekološkog realizma na sociokulturnu domenu stvarnosti nije u potpunosti u skladu sa svim zahtjevima direktnog realizma. Opravdanja za realizam sociokulturne stvarnosti i sociokulturnih afordancija, po pitanju zahtjeva ontoloških, epistemoloških i semantičkih teza, povezuju poziciju ekološkog realizma s postavkama evolucijskog realizma, naturalizma, društvenog naturalizma i entitetskog realizma, u dinamičku vrstu realizma koja integrira realističke i konstruktivističke elemente u procesu percepcije. |
| Sažetak (engleski) | The ecological theory of perception presented a revolutionary turn in the interpretation of perception, taking an extremely rarely represented position of direct realism against the dominant position of indirect realism favored by theories of perception. The founder of ecological theory and the ecological approach to perception, the American psychologist and philosopher J. J. Gibson (1904.−1979.), considered his theory of perception to be a strong support of common sense realism or naive direct realism. According to ecological theory, perception is a biological and action-oriented research activity, inseparable from proprioception and based on stimulus information found in the environment, while the existence of invariants in the ambient optical array makes perception possible. By observing the environment and moving in it we obtain stimuli actively and passively, and we directly recognize information through a network of perceptual systems that have evolved in such a way that they are capable of extracting all relevant information without involving higher cognitive functions in the perceptual process. Perception is the act by which we simply see the world around us and enables us to know it directly. The first goal of this dissertation was to explore in what sense Gibson's ecological theory supports direct naive realism, since, through its central concept of affordance, it combines objective and subjective elements in perception and abandons the standard dualisms subject−object, individual−environment, internal−external. Gibson defined affordances as a property of the environment in relation to the animal (individual, organism) and its behaviour, i.e. aspects of the environment that offer the organism a certain action. By combining the properties of the environment and the properties of the observer, the affordances simultaneously reflect the subjective and objective elements in the act of perception. Although, at first glance, the concept of affordances indicates anti-realism, in the context of the theory of the organism and the environment system, the concept of embodied cognition, and the thesis on the active subject, it actually supports direct perception and the direct naive realism. Direct realism talks about what happens on a personal level, where it is important that the outcome (content) of perception does not contain mental representations and does not depend on the subject but only on the object, and perception can be direct and objective on a personal and epistemological level. Explaining the perception primarily as a biological activity with an emphasis on the active subject in the act of perceiving, ecological theory does not threaten the position of direct 194 realism, since it implies the activity of the subject on a subpersonal level that does not have an epistemological character. Contrary to the hypothesis, it is concluded that Gibson's original ecological theory, by combining objective and subjective elements in perception, supports direct realism. Another goal was to investigate to what extent Gibson's conception of direct realism and his original concept of affordances can be applied to sociocultural affordances, since Gibson's definition primarily refers to affordances of natural and physical features of the environment in relation to all forms of life that inhabit it. The extension of the concept of affordances to the sociocultural perceptual environment narrows the aspect of reality to the human form of life, which defines sociocultural affordances as real opportunities that the social and cultural environment offers for various behaviours that cause cognitive, emotional and motivational reactions of the perceiver. Collective meanings and expectations form socially and culturally constructed opportunities for action and interaction represent objective features of the environment for sociocultural affordances. The subjective element refers to the observer's ability to recognize social and cultural conventionality as a condition for actively dealing with sociocultural affordances and recognizing their usefulness, importance, and meaning. Despite the arguments that try to justify realism about affordances of non-natural origin, the conclusion is that sociocultural affordances represent a problematic moment for the concept of direct realism and that the extension of the original ecological theory of perception to the sociocultural domain of reality is not fully in line with all the requirements of direct realism. Regarding the ontological, epistemological and semantic requirements, justifications for the realism of sociocultural reality and sociocultural affordances require connecting the position of ecological realism with evolutionary realism, naturalism, social naturalism and entity realism, into a dynamic type of realism that integrates realistic and constructivist elements in the process of perception. |
